അറബ് സിനിമ മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവി വരെ
അറബ് സിനിമയെ സ്കാൻഡിനേവിയൻ മണ്ണിൽ ആഴത്തിൽ വേരൂന്നാൻ സഹായിക്കുകയും യൂറോപ്പും മധ്യപൂർവ്വദേശവും തമ്മിൽ ദൃഢമായൊരു സാംസ്കാരിക പാലം പണിയുകയും ചെയ്ത ഈ അതുല്യ പ്രതിഭയാണ് മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവി
കലയും സംസ്കാരവും അതിരുകൾ മായ്ച്ചുകളയുന്നതിൽ സിനിമാമേളകൾ വഹിക്കുന്ന പങ്ക് നിസ്തുലമാണ്. ഈ സാംസ്കാരിക കൈമാറ്റത്തിന്റെ ഏറ്റവും ഉജ്ജ്വലമായ ഉദാഹരണമായി ചരിത്രത്തിൽ ഇടം നേടുകയാണ്, ഫലസ്തീൻ-സ്വീഡിഷ് സംവിധായകനും നിർമ്മാതാവുമായ മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവിയുടെ ജീവിതം. അറബ് സിനിമയെ സ്കാൻഡിനേവിയൻ മണ്ണിൽ ആഴത്തിൽ വേരൂന്നാൻ സഹായിക്കുകയും യൂറോപ്പും മധ്യപൂർവ്വദേശവും തമ്മിൽ ദൃഢമായൊരു സാംസ്കാരിക പാലം പണിയുകയും ചെയ്ത ഈ അതുല്യ പ്രതിഭയെ കെയ്റോ അന്താരാഷ്ട്ര ചലച്ചിത്രോത്സവം (CIFF) ആദരിച്ചത് വെറുമൊരു പുരസ്കാര സമർപ്പണമല്ല, മറിച്ച് കലയുടെ അതിജീവനത്തിനുള്ള അംഗീകാരമായാണ് അറബ് ലോകം മുഴുവനും കണ്ടത് . അറബ് സിനിമയുടെ ആഗോള സാന്നിധ്യം ഉറപ്പിക്കുന്നതിൽ അദ്ദേഹത്തിന്റെ ‘മാൽമോ അറബ് ചലച്ചിത്രോത്സവം’ (MAFF) വഹിക്കുന്ന അതുല്യമായ പങ്ക് ഈ ആദരവിലൂടെ ലോകത്തിന് മുന്നിൽ വീണ്ടും അടിവരയിടുന്നു.
അറബ് ചലച്ചിത്രോത്സവങ്ങളുടെ തിലകക്കുറി
ഈജിപ്തിൻ്റെ തലസ്ഥാനമായ കെയ്റോയിൽ നടന്ന 46-ാമത് അന്താരാഷ്ട്ര ചലച്ചിത്രോത്സവത്തിന്റെ (CIFF) മുഖ്യവേദിയിലാണ് മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവിയെ ആദരിച്ചത്. അറബ് ലോകത്തെ ഏറ്റവും പഴക്കമേറിയതും പ്രമുഖവുമായ മേളകളിൽ ഒന്നാണ് കെയ്റോയിലേത്. കഴിഞ്ഞ അരനൂറ്റാണ്ടിലേറെയായി ഈജിപ്ഷ്യൻ സിനിമയുടെ ലോകോത്തര പാരമ്പര്യത്തെയും അറബ്-അന്താരാഷ്ട്ര സിനിമകളുടെ നവഭാവനകളെയും പ്രോത്സാഹിപ്പിച്ചുകൊണ്ട് ഈ ഫെസ്റ്റിവൽ കലയുടെ വിളക്കുമാടമായി നിലകൊള്ളുന്നു. പ്രമുഖ നടനും ഫെസ്റ്റിവൽ പ്രസിഡന്റുമായ ഹുസൈൻ ഫഹ്മിയാണ് 'മാൽമോ അറബ് ചലച്ചിത്രോത്സവ'ത്തിന്റെ സ്ഥാപകനും പ്രസിഡന്റുമായ മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവിയെ പൊന്നാടയണിയിച്ച് ജന സഹസ്രങ്ങൾക്ക് മുമ്പിൽ ആദരിച്ചത്.
മാൽമോ ഫെസ്റ്റിവലിന്റെ പിറവിക്ക് പിന്നിലെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം, വടക്കൻ യൂറോപ്പിലും പ്രത്യേകിച്ച് സ്കാൻഡിനേവിയൻ മേഖലയിലും അറബ് സിനിമയ്ക്ക് സ്ഥിരമായ വേദി ഒരുക്കുക എന്നതായിരുന്നു. ഈ ദീർഘവീക്ഷണത്തോടെയുള്ള ശ്രമത്തെയാണ് കെയ്റോ ഫെസ്റ്റിവൽ പ്രശംസിച്ചത്. അറബ് സിനിമയുടെ പ്രചാരണത്തിനും വളർച്ചയ്ക്കും വേണ്ടി ഖബ്ലാവി നടത്തിയ സമർപ്പിത സേവനങ്ങൾ ശ്ലാഘനീയമാണ്. ഈജിപ്ഷ്യൻ നയതന്ത്രജ്ഞരുടെയും അറബ് ചലച്ചിത്ര പ്രവർത്തകരുടെയും യൂറോപ്യൻ പ്രേക്ഷകരുടെയും നിരന്തരമായ സഹായസഹകരണമാണ് മാൽമോ ഫെസ്റ്റിവലിന്റെ നിലനിൽപ്പിനും വളർച്ചയ്ക്കും അടിസ്ഥാനമായത് എന്നത് ഈ സാംസ്കാരിക ദൗത്യത്തിന്റെ കൂട്ടായ്മയെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു.
സാംസ്കാരിക കൈമാറ്റത്തിന്റെ ശിൽപി
ഖബ്ലാവിയുടെ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ പ്രാധാന്യം ഊന്നിപ്പറഞ്ഞുകൊണ്ട് ഹുസൈൻ ഫഹ്മി നടത്തിയ പ്രസംഗം ശ്രദ്ധേയമായിരുന്നു. "അറബ് ചലച്ചിത്രകാരന്മാരെയും യൂറോപ്യൻ പ്രേക്ഷകരെയും തമ്മിൽ ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന സാംസ്കാരികവും സിനിമാപരവുമായ പാലം പണിയുന്നതിൽ ഖബ്ലാവിയുടെ സംഭാവനകൾ നിർണായകമാണ്," അദ്ദേഹം അഭിപ്രായപ്പെട്ടു. അറബ് സിനിമയിലെ കഥകൾക്കും കാഴ്ചകൾക്കും യൂറോപ്യൻ പ്രേക്ഷകരുടെ ഇടയിൽ സ്ഥിരം സ്ഥാനം ഉറപ്പിക്കാൻ അദ്ദേഹത്തിന് സാധിച്ചു. അന്താരാഷ്ട്ര ചലച്ചിത്ര മേളകളുടെ ഭൂപടത്തിൽ അറബ് സിനിമയുടെ സ്വാധീനം ശക്തമാക്കുന്നതിൽ ഈ യൂറോപ്യൻ ഇടപെടൽ നിർണായക പങ്ക് വഹിക്കുന്നു.
അറേബ്യൻ സിനിമയുടെ ഉന്നമനത്തിനായി സ്വീഡനിലെ മാൽമോയിൽ സ്ഥാപിച്ച ഈ ഫെസ്റ്റിവൽ, അറബ് രാജ്യങ്ങളിലെ യുവ ചലച്ചിത്രകാരന്മാർക്ക് വലിയ വാതിൽ തുറന്നു കൊടുക്കുന്നു. തങ്ങളുടെ സിനിമകൾ യൂറോപ്യൻ വേദികളിൽ പ്രദർശിപ്പിക്കാനും, യൂറോപ്യൻ ചലച്ചിത്ര വ്യവസായവുമായി സഹകരിക്കാനും, അതുവഴി അന്താരാഷ്ട്ര പിന്തുണ നേടാനും ഈ വേദി അവസരം നൽകുന്നു. മാൽമോ ഫെസ്റ്റിവൽ, അറബ് സിനിമയിലെ പുതുതലമുറയ്ക്ക് സാങ്കേതികവും സാമ്പത്തികവുമായ പിന്തുണ നൽകുന്നതിലൂടെ കേവലമൊരു പ്രദർശന വേദി എന്നതിലുപരി, യൂറോപ്പിലെ അറബ് സിനിമയുടെ ഏറ്റവും വലിയ 'ബിസിനസ് പ്ലാറ്റ്ഫോം' ആയി MAFF രൂപാന്തരപ്പെട്ടു കഴിഞ്ഞു. അറബ് സംസ്കാരത്തിന്റെ വാണിജ്യപരമായ സാധ്യതകളെ യൂറോപ്യൻ വിപണിക്ക് പരിചയപ്പെടുത്തുന്നതിൽ ഈ സംരംഭം വഹിക്കുന്ന പങ്ക് വിസ്മരിക്കാനാവില്ല.
ഫലസ്തീന് സമർപ്പിച്ച പുരസ്കാരം: കലയും മാനുഷികതയും
ആദരം ഏറ്റുവാങ്ങിയ ശേഷം മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവി നടത്തിയ വികാരനിർഭരമായ പ്രതികരണം കെയ്റോ ഫെസ്റ്റിവലിന്റെ വേദിയെ കൂടുതൽ അർത്ഥവത്താക്കി. വർഷങ്ങളായുള്ള തൻ്റെ കഠിനാധ്വാനത്തിനും വെല്ലുവിളികൾക്കുമുള്ള ധാർമ്മികമായ അംഗീകാരമായി ഈ ബഹുമതിയെ കണക്കാക്കുന്നു എന്ന് അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. എന്നാൽ, ഈ പുരസ്കാരം അദ്ദേഹം സമർപ്പിച്ചത് തൻ്റെ ജന്മദേശമായ ഫലസ്തീനിലെ നിസ്സഹായരായ കുട്ടികൾക്കായിരുന്നു. "അവരുടെ തുടർച്ചയായ വേദന, ഒരു സന്ദേശം പേറുന്ന ഓരോ കലാകാരന്റെയും, ഓരോ മനുഷ്യന്റെയും ഹൃദയത്തിൽ എന്നും നിലനിൽക്കുന്നു," അദ്ദേഹം വികാരാധീനനായി പറഞ്ഞു. ലോകത്തെ മറ്റെല്ലാ കുട്ടികളെയും പോലെ ജീവിതത്തെയും പ്രത്യാശയെയും സ്നേഹിക്കുന്ന ആ കുട്ടികൾക്ക് ഈ ആദരം സമർപ്പിക്കുമ്പോൾ, യുദ്ധത്തിന്റെയും പ്രതിസന്ധിയുടെയും നടുവിൽ കലയിലൂടെയും മാനുഷികതയിലൂടെയും ഐക്യദാർഢ്യം പ്രഖ്യാപിക്കുന്ന ധീരനായ കലാകാരന്റെ ധീരമായ നിലപാടാണ് ലോകം കണ്ടത്.
കൂടാതെ, മാൽമോ ഫെസ്റ്റിവലിന് ഈജിപ്തിലെ സ്വീഡിഷ് എംബസി നൽകുന്ന നിരന്തരമായ സഹകരണത്തിന് നന്ദി അറിയിച്ച ഖബ്ലാവി, ഈ പിന്തുണ അറബ് സംസ്കാരത്തെ പ്രചരിപ്പിക്കുന്നതിലും ആഗോളതലത്തിൽ അതിൻ്റെ സാന്നിധ്യം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിലും ഈജിപ്ത് എത്രത്തോളം പ്രതിജ്ഞാബദ്ധമാണ് എന്നതിൻ്റെ തെളിവാണ് എന്നും കൂട്ടിച്ചേർത്തു.
മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവി: വ്യക്തിഗത ചിത്രം
1964-ൽ ഫലസ്തീൻ വംശജനായി ജനിച്ച മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവി, തൻ്റെ സ്വീഡിഷ് പൗരത്വം വഴി രണ്ട് വ്യത്യസ്ത സംസ്കാരങ്ങൾക്കിടയിലെ അമ്പാസിഡറായി മാറി. സംവിധായകൻ, നിർമ്മാതാവ്, സാംസ്കാരിക സംരംഭകൻ, എഴുത്തുകാരൻ എന്നീ നിലകളിൽ അദ്ദേഹം അന്താരാഷ്ട്ര പ്രശസ്തി നേടി. യൂറോപ്പിലെയും അറബ് ലോകത്തെയും ചലച്ചിത്രോത്സവങ്ങളിൽ സ്ഥിര സാന്നിധ്യമായ ഖബ്ലാവി, തന്റെ പ്രൊഫഷണൽ ജീവിതത്തിലൂടെ ഈ രണ്ട് ലോകങ്ങളെയും സമന്വയിപ്പിക്കാൻ നിരന്തരം ശ്രമിച്ചു കൊണ്ടിരുന്നു.
2011-ൽ അദ്ദേഹം സ്ഥാപിച്ച MAFF, അറബ് സിനിമയുടെ യൂറോപ്പിലെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട വേദിയായി വളർന്നു. സിനിമയിലൂടെ അറബ്-യൂറോപ്യൻ സംഭാഷണത്തിന് തുടക്കമിടുക എന്നതായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ ലക്ഷ്യം. "Three Sails Towards the Sun", "Sweden the Other Face", "Why Am I Here?", "Memories of the Land" തുടങ്ങിയ മുപ്പതിലധികം ഡോക്യുമെന്ററി സിനിമകളിലൂടെയും യൂറോപ്യൻ സാമൂഹിക-സാംസ്കാരിക വിഷയങ്ങൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്ന "European Magazine" പോലുള്ള ടിവി പരിപാടികളിലൂടെയും ഖബ്ലാവി തന്റെ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ ലോകത്തിന് മുന്നിൽ അവതരിപ്പിച്ചു. കെയ്റോ ചലച്ചിത്രോത്സവത്തിന്റെ ആദരത്തിന് പുറമെ, 2025-ലെ മാൽമോ നഗരത്തിൻ്റെ 'സാംസ്കാരിക പുരസ്കാരം', 2023-ലെ 'ക്രീയേറ്റീവ് ഇൻഡസ്ട്രീസ് പുരസ്കാരം', 2022-ലെ 'അറബ് സിനിമയിലെ വർഷത്തെ വ്യക്തി' പുരസ്കാരം തുടങ്ങിയ നിരവധി അന്താരാഷ്ട്ര അംഗീകാരങ്ങളും അദ്ദേഹത്തെ തേടിയെത്തി.
അറബ് സിനിമ: ലോക നിലവാരത്തിലേക്കുള്ള വളർച്ച
മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവിയെ ആദരിച്ചതിലൂടെ, കെയ്റോ അന്താരാഷ്ട്ര ചലച്ചിത്രോത്സവം, ലോകമെമ്പാടുമുള്ള അറബ് സിനിമാ പ്രവർത്തകരെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിൽ തങ്ങൾക്കുള്ള പ്രതിബദ്ധത വീണ്ടും ഉറപ്പിച്ചു. ഈ ആദരം, അറബ് ചലച്ചിത്രലോകത്തിന് പുറത്തും അവരുടെ സ്വാധീനം വ്യാപിപ്പിക്കാൻ കഠിനാധ്വാനം ചെയ്യുന്ന എല്ലാവർക്കുമുള്ള പ്രചോദനമാണ്.
വർത്തമാനകാലത്ത്, അറബ് സിനിമ അതിന്റെ സുവർണ്ണകാലഘട്ടത്തിലേക്ക് ശക്തമായി മടങ്ങിവരുന്നതിന്റെ സൂചനകളാണ് നൽകുന്നത്. ഈജിപ്ഷ്യൻ സിനിമയുടെ ക്ലാസിക് പാരമ്പര്യത്തിൽ നിന്ന് മാറി, പുതിയ തലമുറയിലെ ചലച്ചിത്രകാരന്മാർ കൂടുതൽ പരീക്ഷണാത്മകവും സാമൂഹികപരവുമായ വിഷയങ്ങൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നു. ലെബനാൻ, ഫലസ്തീൻ, ജോർദാൻ, സൗദി അറേബ്യ, യു.എ.ഇ തുടങ്ങിയ രാജ്യങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള യുവസംവിധായകർ അന്താരാഷ്ട്ര ചലച്ചിത്രമേളകളിൽ സ്ഥിരമായി ഇടം നേടുന്നു. സാമൂഹിക പരിഷ്കരണം, സ്വത്വ പ്രതിസന്ധി തുടങ്ങിയ വിഷയങ്ങൾ അവർ ധീരമായി അവതരിപ്പിക്കുന്നു. നാദിൻ ലബാക്കിയുടെ 'കഫർനോം' (Capernaum) പോലുള്ള സിനിമകൾ കാൻസ്, വെനീസ്, ബർലിൻ തുടങ്ങിയ പ്രധാന ഫെസ്റ്റിവലുകളിൽ പുരസ്കാരങ്ങൾ നേടി ആഗോളതലത്തിൽ ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ടത് ഈ വളർച്ചയുടെ ഉദാഹരണമാണ്.
സർക്കാർ പിന്തുണയും സ്വകാര്യ നിക്ഷേപവും വർദ്ധിക്കുന്നതോടെ, യു.എ.ഇ., സൗദി അറേബ്യ പോലുള്ള രാജ്യങ്ങൾ സ്വന്തമായി വലിയ ചലച്ചിത്ര വ്യവസായങ്ങൾ കെട്ടിപ്പടുക്കുന്നതിൽ ശ്രദ്ധിച്ചു തുടങ്ങിയിരിക്കുന്നു. 'റെഡ് സീ ഇന്റർനാഷണൽ ഫിലിം ഫെസ്റ്റിവൽ' പോലുള്ള പുതിയ മേളകൾ അറബ് സിനിമയ്ക്ക് കൂടുതൽ അവസരങ്ങൾ തുറന്നു നൽകുന്നു. ഈ വളരുന്ന സാഹചര്യത്തിൽ, മാൽമോ അറബ് ഫിലിം ഫെസ്റ്റിവൽ (MAFF) പോലുള്ള വേദികൾ ഈ സിനിമകളെ യൂറോപ്യൻ വിപണിയിലേക്ക് എത്തിക്കുന്നതിൽ നിർണായക പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. അറബ് സിനിമ ഇപ്പോൾ പ്രാദേശിക പ്രതിസന്ധികളുടെ മാത്രം കഥകളല്ല, മറിച്ച് ആഗോളതലത്തിൽ സംവദിക്കാൻ കഴിവുള്ള സമകാലിക കലാരൂപമായി വളർന്നു കഴിഞ്ഞിരിക്കുന്നു.
ഫലസ്തീൻ വംശജനായ ഒരാൾക്ക് യൂറോപ്പിൽ പ്രമുഖ അറബ് ചലച്ചിത്രോത്സവം സ്ഥാപിക്കാൻ കഴിഞ്ഞതും, അതിൻ്റെ പേരിൽ അദ്ദേഹം അറബ് ലോകത്തെ ഏറ്റവും വലിയ മേളകളിലൊന്നായ കെയ്റോയിൽ ആദരിക്കപ്പെടുന്നതും, കലയ്ക്ക് ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ അതിരുകളില്ല എന്ന ശക്തമായ സന്ദേശമാണ് ലോകത്തിന് നൽകുന്നത്. മുഹമ്മദ് ഖബ്ലാവി എന്ന കലാകാരൻ തൻ്റെ ദൗത്യത്തിലൂടെ അറബ് സിനിമയുടെ യൂറോപ്യൻ അംബാസഡറായി എന്നും തിളങ്ങിനിൽക്കും എന്നതിൽ സംശയമില്ല. അദ്ദേഹത്തിന്റെ മാതൃക, കലയെ രാഷ്ട്രീയ വേദിയായും മാനുഷിക ഐക്യദാർഢ്യത്തിന്റെ മാധ്യമമായും എങ്ങനെ ഉപയോഗിക്കാം എന്ന് ലോകത്തെ പഠിപ്പിക്കുന്നു.